مصاحبه با خانم دکتر شیرازی، هیئت علمی گروه روا نپزشکی اطفال دانشگاه علوم پزشکی ایران

ما از چه زمانی متوجه رشدهای تاخیر یافته و اختلالات در کودکان می شویم؟

 این بستگی دارد به این که مشکل در چه قسمتی باشد. مثلا در عقب ماندگی ذهنی رشد فیزیکی رشد کلامی و.... تأخیر دارد و همه توانمندی ها دیر تر به دست می آید. مثلا گردن گرفتن تک کلمه گفتن در یک سالگی و.... همه با درجاتی دیرتر و ضعیف تر رخ می دهد. در طیف اوتیسم این ناتوانی بیشتر در وجه شناخت اجتماعی و عاطفی نشان داده می شود و علائم بیشتر بعد از یک تا دو سالگی توسط اطرافیان مشاهده می شود. امروزه تلاش بر این است که راهی پیدا کنند تا زودتر متوجه این مسئله شوند. مثلا یکی از راه های پیشنهادی بر مبنای اختلال فیزیکی تأخیر در گردن گرفتن یک شیر خوار بعد از سه ماهگی تأخیر در لبخند اجتماعی یا واکنش به عواطف چهره ها است که با توجه به آنها بتوانیم به اختلال طیف اوتیسم شک کنیم. پرسشنامه ها و مطالعاتی نیز جدیداً در حال توسعه است هر چند شک به این اختلالات در زیر یک سال دشوار است. در مورد طیف اوتیسم البته این بحث نیز مطرح است که ممکن است کودک تا حدود سه سالگی رشد طبیعی داشته باشد و سپس دچار عدم پیشرفت یا پس رفت در این حوزه ها شود. در اختلالات یادگیری مثل دیس لکسی و غیره چند جا مسئله داریم کد گذاری حافظه کاری و سرعت پردازش برای یادگیری حرف زدن ما ابتدا حرف ها را می شنویم و بعد متوجه می شویم که به این آبجکت بیرونی می گویند شیر و به این می گویند لیوان یعنی رمزی آوایی برای آبجکنی بیرونی کمی بعدتر بارمزهای آوایی برای آبجکت های درونی آشنا می شویم مثل محبت ، عشق ، خشم و..... اگر در زمینه شنوایی مشکلی باشد، آواها درست شنیده نمی شود. اگر نتوانیم این آبجکت ها را به آن رمزها مربوط کنیم مشکل داریم. اگر در یادآوری این که کدام رمز آوایی برای کدام ابجا راکت بود مشکل داشته باشیم، نقص دیگری در زبان خواهیم داشت. حالا در مدرسه این رمز آوایی تبدیل به نوشتار می شود و حافظه بصری و مچینگ بصری و شنوایی نیز لازم است. از طرف دیگر اگر حافظه کاری درست کار نکند هنگام خواندن این اطلاعات به درستی ثبت و حفظ نمی شود و در انتهای پاراگراف فرد از فهم چیزی که خوانده عاجز می شود قسمتهایی از مغز که درگیر چنین مسائلی است اگر کند یا بد عمل کنند ما با اختلالات یادگیری روبرو خواهیم شد. در ADHD نیز این مطرح است که گروهی از آنها حتی در دوره جنینی بسیار پر تحرک اند و فعالیت آنها بیش از حد معمول است ولی عده دیگری نه کودکان آرامی اند که علائم آنها یک دفعه شروع به بروز می کند. طیف علامت دار شدن این کودکان را برای اختلال نقص توجه بیش فعالی تا دوازده سال گسترش داده اند. البته از دوران شیر خوارگی نیز می تواند خودش را با بدقلقی، تحریک پذیری نامنظم بودن فعالیتهایی نظیر شیر خوردن خوابیدن و.... نشان دهد. در کودکان دچار اختلال ADHD قسمتی از مغز که مربوط به عملکرد اجرایی است مشکل دار می شود. یعنی قسمتی که در پری فرونتال کورتکس قرار دارد. این قابلیت را شاید بتوان معادل عقل و قسمتی دانست که سایر توانمندی ها را برای هدف مشخصی مدیریت می کند. عملکردهای اصلی این قسمت شامل حل مسئله برنامه ریزی کنترل عواطف، اراده حافظه کاری استقامت در کارو... می شود. در افراد دارای این اختلال تقسیم کار به اجزای کوچک تر برنامه ریزی برای انجام آن و دور نگری از دست می رود. در کودکان دچار این اختلال رشد این قسمتها کاهش یافته و تأخیر دار است. مشکل صرفا این نیست که نقص توجه دارند یا بیش فعالند بلکه حتی برنامه ریزی ندارند و اگر مشکلی وجود دارد، نمی دانند چطور آن را حل کنند، از کجا شروع کنند و چطور به انتها برسانند و یکی باید مدام آنها را هدایت کند که اول این را حل کن، بعد این را حل کن و الی آخر از مدیریت زمان ناتوانند و درک زمان نیز در ایشان مختل است و نمی توانند به درستی متوجه شوند که حدودا چند دقیقه گذشته است. حالا ترکیب این دو اختلال در درک زمان و ناتوانی در مدیریت زمان باعث می شود که برای انجام کارها و تخمین زمان لازم برای انجام آنها دچار مشکل شوند. مثلاً لباس پوشیدن قبل ازرسیدن به سرویس چقدر طول خواهد کشید و چه زمانی باید بیدار شد تا به این کارها رسید. مشکل ندانستن نیست، ناتوانی در به کار بستن است. مسئله مختل دیگر انگیزه است. داشتن حال و حوصله و انرژی درونی برای وادار شدن به انجام کارها ضعیف شده است و برای همین پاداشهای بزرگتری لازم دارند ما در طی رشدمان هر چقدر کوچک تریم به الان و اینجا فکر می کنیم (Here&Now) و هر چقدر بزرگ تر می شویم آینده نگری بیشتری خواهیم داشت و از انتخاب موارد گذرا به انتخاب موارد پایدار می رسیم در ابتدا پاداشهای خارجی این چنینی مثل بستنی ما را راضی می کند ولی هر چقدر بزرگ تر می شویم پاداش های درونی تر برای ما مهم می شود.

امروزه تلاش بر این است که راهی پیدا کنند تا زودتر متوجه این مسئله شوند. مثلاً یکی از راه های پیشنهادی بر مبنای اختلال فیزیکی تاخیر در کردن گرفتن یک شیر خوار بعد از سه ماهگی تاخیر در لبخند اجتماعی یا واکنش به عواطف چهره ها است که با توجه به آن ها بتوانیم به اختلال طیف اوتیسم شک کنیم.

درمان سایر اختلالات مثل طیف اوتیسم چگونه است؟

 در اختلال طیف اوتیسم دارو نقش درمانی ندارد و استفاده نمیشود مگر برای درمان علامتی مواردی ائل بی خوابی، پرخاشگری و..... توانبخشی های شناختی رفتار درمانی کار درمانی و گفتار درمانی نقش اصلی و کلیدی را در اختلالات طیف اوتیسم یا اختلالات یادگیری دارند. چه میشود که این اختلالات ایجاد میشود؟ نقش محیط و ژنتیک چقدر است؟ هر چقدر مطالعات جلو می رود، نقش ژنتیک پررنگ تر می شود ولی می دانید که مسئله اپی ژنتیک نیز مطرح است. اپی ژنتیک می گوید که محیط می تواند بر ژن اثر گذار باشد به نحوی که ساختار آن را تغییر ندهد ولی کار کرد آن را دست خوش تغییر کند. این تغییر کار کرد می تواند به نسل های بعد هم منتقل شود.

روند تست و ارزیابی کودکان چگونه انجام می شود؟

 ما کودکان سالم و طبیعی را برای گرفتن تست نمی فرستیم و افرادی را می فرستیم که شکی داشته باشیم اگر فرد علامت واضحی داشته باشد تشخیص مسجل می شود و تست برای مشخص کردن نواحی در گیر و چگونگی انجام مداخلات است. افرادی که میان حال هستند، یعنی در جایی بسیار خوب رفتار می کنند و در جای دیگر شما علامت های شک برانگیزی می بینید، حتما باید برای تست فرستاده شوند چرا که تک تک حیطه های شناختی در تست سنجیده می شوند و اگر اختلالی زیر سطح وجود دارد، مشخص می شود. تست های مختلفی امروزه مطرح است و استفاده می شود.

در افراد دارای این اختلال تقسیم کار به اجزای کوچک تر برنامه ریزی برای انجام آن و دور نگری از دست می رود. در کودکان دچار این اختلال رشد این قسمت ها کاهش یافته و تاخیردار است. مشکل صرفا این نیست که نقص توجه دارند یا بیش فعالند بلکه حتی برنامه ریزی ندارند و اگر مشکلی وجود دارد. نمی دانند چطور آن را حل کنند از کجا شروع کنند و چطور به انتها برسانند.

منبع: فصلنامه مغز و شناخت شماره15

کلمات کلیدی: #دبستان جوانه ها  # سمنان